PŁASZCZYZNA SEMANTYCZNO-SŁOWNIKOWA
Na tym obszarze znajdują się wszystkie analogie w zakresie słownictwa specjalistycznego używanego przez plastyków i muzyków, tak na poziomie terminów, jak i ich znaczeń. Okazuje się bowiem, że istnieje wiele pojęć funkcjonujących zarówno w języku plastycznym, jak i w muzyczym. Przy czym ich sens może być niejednokrotnie bardzo zbliżony, mimo, że są obecne w dwóch różnych formach ekspresji człowieka.
Przedstawione poniżej zestawienie wybranych terminów pozwoli przyjrzeć się w jakim stopniu poszczególne z nich łączą się znaczeniowo w obu dziedzinach.
Język plastyczny
|
Język muzyczny
|
ARABESKA
|
Ornament złożony z motywów roślinnych, rozwijających się wzdłuż linii falistej, tworzącej łodygę, często uzupełniany motywem ptaków, drobnych listków, pędów, gałązek, stosowany m.in. w sztuce islamu
|
Utwór o charakterze miniatury instrumentalnej z delikatną figuracją, w balecie jedna z figur, polegająca na ustawieniu się na jednej nodze z pochyleniem korpusu do przodu i wyprostowaną drugą nogą uniesioną do tyłu
|
BARWA
|
Jedna z cech wrażeniowych przedmiotu, powstała na skutek działania światła. Potocznie mówi się o kolorze, który jest jednak barwą specjalnie wyprodukowaną
|
Jedna z cech wrażeniowych dźwięku, odróżniająca go pod względem np. ostrości, jakości, dźwięczności, temperatury itp.
|
COLLAGE
|
Technika polegająca na komponowaniu obrazu z różnych materiałów (wycinków lub gotowych elementów) przez klejenie, spawanie np. gazet, blachy itp.
|
W muzyce XXw. technika komponowania utworu z różnego materiału np. przez zestawianie dźwięków blachy, szumów, trzasków.
|
DOMINANTA
|
Główny motyw, wyróżniający się z całości ukłądu kompozycji, któremu podporządkowane są inne elementy kompozycji plastycznej
|
Dźwięk centralnie położony w skali (na V stopniu), niosący z sobą napięcie dążące do rozwiązania; dźwięk podstawowy, główny.
|
DYNAMIKA
|
Wrażenie ruchu wywołane przez pozbawienie układu pozornej podstawy, linie skośne, łamane, skłębione. Może wywoływać rozmaite nastroje.
|
Element wykonawczy, określający siłę brzmienia dźwięków, związany też z budową formalną utworów. Może wyrażać wiele odczuć i nastrojów.
|
DYSONANS
|
Celowa nieforemność, wprowadzanie chaosu dla osiągnięcia ekspresyjności, komplikowanie motywów tematycznych. Jego rozwiązanie musi nastąpić w układach wtórnych.
|
Niezgodność brzmienia dźwięków, wywołująca nieprzyjemne odczucia słuchowe, wrażenie napięcia wymagające rozwiązania.
|
FAKTURA
|
Cechy powierzchni dzieła bądź wrażenie tych cech wynikające ze sposobu kształtowania go,z właściwości tworzenia, techniki, narzędzi, stylu indywidualnego.
|
Stosunek głosów lub partii kompozycji - np. układ głosu z akompaniamentem (homofonia) czy współistnienie kilku samodzielnych głosów (polifonia), także specyficzne środki muzyczne (dynamika, artykulacja, skala) właściwe danemu instrumentowi lub głosowi.
|
FORMA
|
Kształt zewnętrzny, wizualna postać dzieła sztuki, które wyrażają treści. Za pomocą środków wyrazu informuje o sposobie wyrażania tych treści, często określa kształt przedmiotu, bryłę.
|
Konstrukcja dzieła muzycznego, następstwo kolejnych częsci kompozycji, dotyczy również budowy wertykalnej (harmonicznej) utworu.
|
GAMA
|
Zestawienie kolorów w porządku opartym na dominacji określonej cechy barwy (np. gama ciepła, zimna, jasna, ciemna,szeroka, wąska).
|
Uporządkowane następstwo dźwięków oparte na określonej skali i pierwszym dźwięku - tonice (np. gama C-dur, d-moll).
|
HAPPENING
|
Zorganizowane wg scenariusza lub improwizowane widowisko złożone z przedmiotów, ludzkich działań, zdarzeń nie związanych logicznym ciągiem, udziału widzów, które pozwala na odbiór wrażeń wszystkimi zmysłami. Zasadą jest kreowanie sytuacji absurdalnych, szokujących, zaskakujących.
|
Rodzaj koncertu z elementami spektaklu, gdzie muzyka przeplatana jest działaniami (zdarzeniami) zaskakującymi, symbolicznymi, groteskowymi, improwizowanymi przez wykonawców, zestawionymi w oderwaniu od tradycyjnych funkcji, bez ciągłości, często nie związanych z muzyką.
|
HARMONIA
|
Zgodność, ład, dopełnianie się, porządnek (barw, kształtów, proporcji itp), w starożytności uważane za synonim piękna.
|
Jednoczesne współbrzmienie dźwięków, w starożytności rozumiane jako umiejętne połączenie tonów.
|
KANON
|
Zasada, wzór, reguła kompozycyjna, wg której artyści tworzyli swe dzieła, obowiązująca w danej epoce w proporcjach, architekturze itp.
|
Forma utworu wielogłosowego, w którym kolejne głosy powtarzają temat pierwszego z opóźnieniem w czasie.
|
KIERUNEK
|
Mówi się o kierunku optycznym, wywołanym przewagą elementów pionowych, poziomych lub skośnych w kompozycji.
|
Mówi się o kierunku melodii, wywołanym zestawieniem dźwięków coraz wyższych, niższych, falujących.
|
KOŁO
|
Koło barw tęczowych - zawiera wszystkie barwy tęczy od żółtej po fioletową. Można z niego odczytać barwy podstawowe i pochodne, zimne i ciepłe, kontrastujące i dopełniające.
|
Koło kwintowe - zawiera wszystkie gamy muzyczne, stanowiące zamknięty i konsekwentny układ. Można z niego odczytać rozwój gam, ich pokrewieństwo kwintowe, równoległość, akordy triady harmonicznej danej tonacji.
|
KOMPOZYCJA
|
Świadomy i przemyślany układ elementów formy, zależny od inwencji i intencji twórcy - dzieło sztuki.
|
Efekt przemyślanego, indywidualnego aktu twórczego, układ podstawowych elementów muzyki - utwór muzyczny.
|
MINIATURA
|
Obraz małego formatu, głównie portret, malowany przeważnie akwarelą na pergaminie, kości słoniowej, masie perłowej, metalu lub porcelanie, umieszczany często w medalionach, broszkach, także ręcznie malowana ilustracja w średniowiecznym rękopisie, inicjał, dekoracyjne obramowanie.
|
Krótki utwór instrumentalny, rozpowszechniony w romantyzmie, np. preludium, etiuda, nokturn, bagatela, także utwory programowe i stylizowane utwory taneczne.
|
RYTM
|
Regularne powtarzanie się motywu w odstępach czasowych i przesrzennych nie raz trudne do odczytania.
|
Element organizujący następstwo dźwięków w czasie, czas trwania dźwięków i układ akcentów (regularny bądź zmienny).
|